เมื่อยามที่สงครามบอสเนียคุกรุ่นระหว่างปี 1992-1995 โรงเรียนการ์ตูนเซนิตซาถือกำเนิดขึ้นเพื่อเป็นพื้นที่ปลอดภัยทางจิตใจให้เด็กๆ หลบหนีจากความหิว ความกลัว และเสียงปืนใหญ่ ตลอด 30 ปีที่ผ่านมา โรงเรียนแห่งนี้ได้ฝึกอบรมศิลปินรุ่นเยาว์กว่า 200 คน โดย 70 คนกลายเป็นนักวาดการ์ตูนมืออาชีพที่โด่งดังทั้งในและต่างประเทศ พิสูจน์ว่าศิลปะสามารถเป็นทั้งเกราะป้องกันและสะพานเชื่อมสู่อนาคตที่สดใสได้ | ที่มาภาพ: Balkan Diskurs

โรงเรียนการ์ตูนเซนิตซา (Zenica School of Comics) ดำเนินงานมากว่า 30 ปีแล้ว ไม่ได้เป็นแค่สถานที่สอนวาดรูป แต่กลายเป็นสัญลักษณ์แห่งความอดทน การต่อต้านด้วยวัฒนธรรม และการอุทิศตนให้กับศิลปะอย่างแท้จริง

ตอนแรกตั้งขึ้นมาเพื่อให้เด็กๆ มีที่หลบภัยจากสงครามในปี 1992-95 ต่อมาพัฒนาเป็นพื้นที่ให้เด็กได้แสดงออกและสร้างสรรค์อย่างเต็มที่ โรงเรียนแห่งนี้ฝึกอบรมศิลปินรุ่นเยาว์มาแล้วราว 200 คน โดยมีถึง 70 คนที่กลายมาเป็นนักวาดการ์ตูนชื่อดังในแวดวงการ์ตูนของบอสเนียและภูมิภาคใกล้เคียง

หลายคนประสบความสำเร็จระดับนานาชาติ โดดเด่นที่สุดคือ Kenan Halilović, Biljana Šafaražik และ Zdravko Cvjetković ความสำเร็จของศิลปินเหล่านี้พิสูจน์ว่าเมืองเซนิตซามีฐานรากที่แข็งแกร่งในวงการการ์ตูนจริงๆ แม้จะเป็นเพียงเมืองเล็กๆ ในบอสเนียก็ตาม

Adnadin Jašarević ผู้ก่อตั้งโรงเรียนและผู้อำนวยการพิพิธภัณฑ์เมืองเซนิตซา เล่าถึงจุดเริ่มต้นว่า เป้าหมายหลักคือสร้างพื้นที่ให้เด็กๆ หลบหนีจากสงครามด้วยความคิดสร้างสรรค์ "ในสถานการณ์แบบนั้น การ์ตูนเหมือนอลิซในแดนมหัศจรรย์ พาหนีจากความหิว ความกลัว และเสียงปืน" เขากล่าว

ทุกปีมีนักเรียนเฉลี่ยสิบคนเข้าเรียน พวกเขาได้เรียนรู้การถ่ายทอดความคิด ความกลัว และความหวังออกมาเป็นภาพการ์ตูนและบอลลูนคำพูด

ศิลปินรุ่นใหม่อย่าง Filip Andronik, Milorad Vicanović, Senad Mavrić และ Enis Čišić เป็นตัวแทนคนรุ่นใหม่ของบอสเนีย พวกเขาทำงานร่วมกับสำนักพิมพ์ดังจากอเมริกาและยุโรป พิสูจน์ว่าแม้บอสเนียจะขาดโครงสร้างพื้นฐาน แต่ก็มีนักวาดที่เทียบเคียงระดับโลกได้

โรงเรียนแห่งนี้สร้างสรรค์ผลงานมากมาย เช่น "Horostop," "ZE strip," "EKO strip" และ "SUV – Steps in Time" สะท้อนความมุ่งมั่นต่อวัฒนธรรมการ์ตูนอย่างต่อเนื่อง นักเรียนเลือกหัวข้อทำงานเองตามความสนใจ ส่วน Jašarević บอกว่าเขา "ไม่เคยหยุดทำงาน" เพื่อให้การ์ตูนยังคงเป็นเครื่องมือแสดงออกและปลดปล่อยจินตนาการ

Jašarević มองว่าการ์ตูนเคยเป็นสื่อที่คนทั่วไปเข้าถึงได้ง่าย แต่ตอนนี้กลายเป็นสินค้าพิเศษสำหรับกลุ่มเล็กๆ ที่ยอมจ่ายราคาสูงเพื่อซื้อฉบับสะสมและอัลบั้มพิเศษ แม้แนวคิดของการ์ตูนในฐานะสื่อปลดปล่อยจินตนาการจะยังคงอยู่ แต่เทคโนโลยีได้เปลี่ยนวิธีการผลิตไปอย่างสิ้นเชิง

Zdravko Cvjetković นักวาดการ์ตูนและศิษย์เก่าของโรงเรียน เห็นว่าแท็บเล็ตช่วยให้วาดได้เร็วขึ้นโดยไม่เสียคุณภาพ แต่เขากังวลเรื่อง AI ที่สร้างภาพและข้อความได้ในไม่กี่วินาที ซึ่งทำให้เกิดคำถามด้านจริยธรรมและความหมายของศิลปะ

"ถ้าทุกคนเป็นศิลปินได้แค่เพราะมีเครื่องมืออยู่ในกระเป๋า แปลว่าจริงๆ แล้วไม่มีใครเป็นศิลปินเลย" เขากล่าว

Cvjetković ยังชี้ว่าการ์ตูนเปลี่ยนไปมากหลังสงคราม "เด็กๆ เข้าถึงการ์ตูนได้ยากขึ้น ราคาแพงและหาซื้อที่แผงหนังสือพิมพ์แทบไม่ได้"

เนื่องจากเด็กสมัยนี้หันไปหาหน้าจอมากกว่าหนังสือ สำนักพิมพ์จึงเปลี่ยนกลุ่มเป้าหมายไปที่คนรุ่นเก่าที่โตมากับการ์ตูน Cvjetković อธิบาย

แต่ก็มีข่าวดี เทศกาลการ์ตูนในภูมิภาคเพิ่มมากขึ้น ส่งเสริมวัฒนธรรมการอ่านและวาด "เวิร์กช็อปและการประกวดการ์ตูนสำหรับเด็กเป็นกิจกรรมหลักของทุกเทศกาลที่จริงจัง" Cvjetković กล่าว "นี่สำคัญมาก เพราะโรงเรียนการ์ตูนอย่างที่เซนิตซามีน้อยมาก"

แวดวงเล็กๆ ที่เติบโตด้วยพลังชุมชน

ภาพวาดโดย Zdravko Cvjetković โดยโรงเรียนการ์ตูนเซนิตซาบน Facebook | ที่มาภาพ: Balkan Diskurs

แม้จะขาดการสนับสนุนจากภาครัฐ ไม่มีสำนักพิมพ์ใหญ่ และเทศกาลเฉพาะทางก็มีน้อย แต่วัฒนธรรมการ์ตูนในบอสเนียก็ยังอยู่รอด ด้วยความมุ่งมั่นของกลุ่มคนที่รักการ์ตูน แวดวงนี้ไม่เพียงไม่หายไป แต่ยังค่อยๆ เติบโตอย่างมั่นคง

ศิลปินอย่าง Berin Tuzlić และ Enis Čišić เป็นตัวแทนบอสเนียในเวทีโลกมาหลายปี Tuzlić โดดเด่นด้านการทดลองและผสมผสานการ์ตูนกับดนตรีและแอนิเมชั่น ส่วน Čišić เคยร่วมงานกับ Marvel แสดงฝีมือด้านเทคนิคที่ทันสมัย ผลงานของพวกเขาพิสูจน์ว่าบอสเนียมีคนเก่งที่แข่งได้ระดับโลก

Ismet Erdić เป็นอีกหนึ่งชื่อสำคัญ เขาเชี่ยวชาญการผสมประวัติศาสตร์เข้ากับการเล่าเรื่องด้วยภาพ โดยเฉพาะการ์ตูนเกี่ยวกับ Kulin Ban และบอสเนียยุคกลาง ผลงานของเขามีคุณค่าด้านการศึกษา ถูกนำไปใช้ในห้องเรียน ทำให้เป็นหนึ่งในไม่กี่คนที่การ์ตูนเข้าถึงคนทั่วไปได้

แม้สภาพแวดล้อมจะไม่เอื้อต่อการจัดจำหน่าย ประชาสัมพันธ์ และการตลาด แต่วัฒนธรรมการ์ตูนบอสเนียยังคงอยู่โดยกลุ่มผู้ชื่นชอบ โซเชียลมีเดีย เว็บการ์ตูน และความร่วมมือกับนักวาดจากเซอร์เบีย โครเอเชีย และสโลวีเนีย คือกุญแจสำคัญที่ทำให้แวดวงนี้อยู่รอด

ถึงแม้จะเล็ก แต่วงการการ์ตูนบอสเนียมีเอกลักษณ์และศักยภาพสูง รอเพียงโอกาสที่ดีกว่านี้

งานเขียนชิ้นนี้โดย Adin Kadrić ตีพิมพ์ครั้งแรกใน Balkan Diskurs เมื่อ 12 กันยายน 2025 เผยแพร่ซ้ำบน Global Voices ภายใต้ข้อตกลงความร่วมมือด้านเนื้อหากับศูนย์วิจัยหลังความขัดแย้ง (PCRC)

ที่มา:
How a comics school taught perseverance and creative freedom in Bosnia & Herzegovina (Global Voices, 28 September 2025)