รายงานการพัฒนามนุษย์ 2019 ของ UNDP ระบุไทยกำลังเผชิญกับปัญหาความเหลื่อมล้ำ แม้จะมีความก้าวหน้าใน ‘การวางรากฐานที่มั่นคงสำหรับการพัฒนามนุษย์’ เสนอนโยบายให้เร่งแก้ไข  ส่วน'ดัชนีความก้าวหน้าของคนไทยปี 2562' ของ 'สภาพัฒน์' พบในภาพรวมคงที่จากปี 2558 แต่พบ 4 ด้านสำคัญถดถอย ‘สุขภาพ-รายได้-ชีวิตครอบครัวและชุมชน-การมีส่วนร่วม’ รวมทั้งปัญหา 'หนี้สินครัวเรือนสูง-สัดส่วนคนจนพุ่ง-ความไม่เสมอภาคของรายได้เพิ่มขึ้น' | ที่มาภาพประกอบ: ILO/Marcel Crozet (CC BY-NC-ND 2.0)

ข้อมูลจาก 'รายงานการพัฒนามนุษย์ 2019' (Human Development Report 2019) โดยโครงการพัฒนาแห่งสหประชาชาติ (UNPD) ที่เปิดเผยเมื่อช่วงเดือน ธ.ค. 2562 ระบุว่า จากรายงานพบว่าประเทศไทยมีดัชนีการพัฒนามนุษย์ (Human Development Index - HDI) 0.765 ในปี 2561 ซึ่งทำให้ประเทศถูกจัดอยู่ในหมวดหมู่ประเทศที่มีการพัฒนามนุษย์ในระดับสูง และเป็นประเทศกำลังพัฒนาที่มีความก้าวหน้ามากที่สุดในโลกในการจัดอันดับ HDI ในช่วงปี  2556-2561 ซึ่งถูกจัดให้อยู่ในอันดับที่ 77 ในการจัดอันดับโลก (จาก 189 ประเทศ) สิ่งนี้สะท้อนให้เห็นถึงการพัฒนาของประเทศอย่างต่อเนื่องในเรื่องอายุขัยของประชากร การเข้าถึงการศึกษา และรายได้ประชากรต่อหัว

อย่างไรก็ตาม เมื่อพูดถึงความเหลื่อมล้ำ ดัชนีการพัฒนามนุษย์ของประเทศไทยลดลงร้อยละ 16.9 โดยมีค่าดัชนีอยู่ที่ 0.635 ซึ่งหากไม่เร่งแก้ไขจะยิ่งเกิดความเหลื่อมล้ำในสังคม ไม่ว่าจะเป็นเรื่องผลกระทบจากการเปลี่ยนแปลงของสภาพภูมิอากาศ และการหยุดชะงักทางเทคโนโลยี ซึ่งกลุ่มที่มีแนวโน้มที่จะได้รับผลกระทบจากปัญหาดังกล่าวคือกลุ่มประชากรที่ยากจนที่สุด

รายงานได้วิเคราะห์ความไม่เท่าเทียมกันใน 3 ขั้นตอนได้แก่ประเด็น ‘มากกว่าเรื่องรายได้ มากกว่าเรื่องค่าเฉลี่ย มากกว่าแค่วันนี้’ ชี้ว่าปัญหาความเหลื่อมล้ำเป็นสิ่งที่แก้ไขได้ และรายงานได้นำเสนอวิธีการแก้ไขปัญหาผ่านนโยบายดังนี้

มากกว่าเรื่องรายได้

ดัชนีการพัฒนามนุษย์ปี 2019 และดัชนีที่เกี่ยวข้องกับดัชนีการพัฒนามนุษย์ที่มุ่งเน้นอธิบายเรื่องความเหลื่อมล้ำ ระบุไว้ว่า ความไม่เท่าเทียมด้านการเข้าถึงการศึกษา บริการด้านสุขภาพ และมาตรฐานความเป็นอยู่ที่ดีเป็นอุปสรรคต่อความ ก้าวหน้าในประเทศต่างๆ ทั้งนี้ ร้อยละ 20 ของความก้าวหน้าในการพัฒนามนุษย์ได้สูญเสียไปทั่วโลก เหตุเพราะความไม่เท่าเทียมปี 2561 รายงานได้เสนอการแก้ไขปัญหาผ่านนโยบายดังนี้

การส่งเสริมการพัฒนาในวัยเด็กและตลอดอายุขัยของประชากร: ความเหลื่อมล้ำเริ่มขึ้นตั้งแต่ก่อนคลอด และสามารถขยายไปถึงวัยผู้ใหญ่ ทั้งนี้เกิดจากความเหลื่อมล้ำในการเข้าถึงบริการด้านสุขภาพ และการศึกษา นโยบายในการแก้ไขปัญหาความไม่เท่าเทียมจึงต้องเริ่มตั้งแต่ตั้งครรภ์หรือก่อนคลอด รวมถึงการส่งเสริมลงทุนในการเรียนรู้ของเด็กเล็ก การเข้าถึงบริการด้านสุขภาพ และโภชนาการ

การเพิ่มประสิทธิภาพแรงงาน: การลงทุนดังกล่าวจะต้องดำเนินต่อไปตลอดชีวิตของประชากร ตั้งแต่ประชากรที่อยู่ในวัยทำงานและหลังจากนั้น ประเทศที่มีแรงงานที่มีประสิทธิภาพมักเป็นประเทศที่มีมีดัชนีความเหลื่อมล้ำต่ำ ทั้งนี้ รายงานได้เสนอนโยบายที่สนับสนุนสหภาพแรงงาน การกำหนดอัตราค่าแรงขั้นต่ำ และการส่งเสริมให้ผู้หญิงอยู่ในตลาดแรงงาน อย่างไรก็ตาม การเพิ่มประสิทธิภาพแรงงานอย่างเดียวนั้นไม่เพียงพอ เนื่องจากอำนาจการตลาดของนายจ้างส่งผลให้รายได้ของแรงงานลดลง ดังนั้นนโยบายการต่อต้านการผูกขาด และนโยบายที่เกี่ยวข้องจึงเป็นกุญแจสำคัญในการจัดการกับความไม่สมดุลของอำนาจการตลาด

การใช้จ่ายสาธารณะและการจัดเก็บภาษีที่เป็นธรรม: รายงานระบุว่าการเก็บภาษีควรเป็นส่วนหนึ่งของระบบนโยบายรวมถึงการใช้จ่ายด้านสาธารณสุขการศึกษาและทางเลือกอื่น ๆ นโยบายภายในประเทศถูกกำหนดโดยการอภิปรายภาษีนิติบุคคลระดับโลก โดยเน้นถึงความสำคัญของหลักการใหม่สำหรับการจัดเก็บภาษีระหว่างประเทศ ทั้งนี้ควรมีการตรวจสอบและยับยั้งการหลีกเลี่ยงภาษี

มากกว่าเรื่องค่าเฉลี่ย

รายงานของ UNDP ชี้ว่าในประเทศไทยความไม่เท่าเทียมระหว่างเพศยังเป็นปัญหาเรื้อรัง ค่าเฉลี่ยการพัฒนามนุษย์ของผู้หญิงเท่ากับ 0.763 ส่วนของผู้ชายเท่ากับ 0.766 ทั้งนี้เกิดจากโอกาสในการเข้าถึงการศึกษาและรายได้ที่ต่ำของผู้หญิง | ที่มาภาพประกอบ: ILO/Marcel Crozet (CC BY-NC-ND 2.0)

ค่าเฉลี่ยมักจะซ่อนสิ่งที่เกิดขึ้นจริงในสังคมและชี้ถึงแนวทางการกำหนดนโยบายเพื่อแก้ไขปัญหาความเหลื่อมล้ำอย่างมีประสิทธิภาพ การแก้ไขปัญหาความยากจนในหลายมิติจะต้องคำนึงถึง “คนที่อาจถูกทิ้งไว้ข้างหลัง” เช่น คนพิการ ทั้งนี้ ควรมีการส่งเสริมความเท่าเทียมระหว่างเพศ

ความเท่าเทียมระหว่างเพศ: หากสถานการณ์เรื่องความไม่เท่าเทียมระหว่างเพศยังไม่ได้รับแก้ไขอย่างจริงจังและเร่งด่วน จะใช้เวลา 202 ปีในการแก้ไขปัญหานี้ ทั้งนี้ยังพบอคติต่อผู้หญิงในหลายภาคส่วน รายงานระบุไว้ว่าควรเร่งให้มีมาตรการส่งเสริมการบรรลุเป้าหมายการพัฒนาที่ยั่งยืน (Sustainable Development Goals – SDGs) ภายในปี 2573 แต่ดัชนีความไม่เท่าเทียมระหว่างเพศปี 2562 ของรายงานระบุว่าความคืบหน้าช้าลง

ดัชนีบรรทัดฐานทางสังคมตัวใหม่ในรายงานระบุว่า ยังพบอคติทางเพศในกว่าครึ่งของประเทศที่ถูกประเมินในรายงาน ประมาณร้อยละ 50 ของของผู้คนใน 77 ประเทศกล่าวว่าพวกเขาคิดว่าผู้ชายเป็นผู้นำทางการเมืองที่ดีกว่าผู้หญิง

ในประเทศไทย ความไม่เท่าเทียมระหว่างเพศยังเป็นปัญหาเรื้อรัง ค่าเฉลี่ยการพัฒนามนุษย์ของผู้หญิงเท่ากับ 0.763 ส่วนของผู้ชายเท่ากับ 0.766 ทั้งนี้เกิดจากโอกาสในการเข้าถึงการศึกษาและรายได้ที่ต่ำของผู้หญิง นอกจากนี้ อัตราที่นั่งของผู้หญิงในรัฐสภาไทยมีเพียงร้อยละ 5.3 ซึ่งต่ำกว่าเอเชียตะวันออกและแปซิฟิก ที่มีที่นั่งผู้หญิงในรัฐสภาเฉลี่ยร้อยละ 20.3

ดังนั้นนโยบายมุ่งเน้นแก้ไขอคติพื้นฐานและบรรทัดฐานทางสังคม และโครงสร้างอำนาจเป็นกุญแจสำคัญ ตัวอย่างเช่นนโยบายเพื่อสร้างความสมดุลในการกระจายการดูแล โดยเฉพาะอย่างยิ่งสำหรับเด็กเป็นสิ่งสำคัญ รายงานยังระบุอีกว่า เนื่องจากความแตกต่างด้านรายได้ระหว่างชายและหญิงเกิดขึ้นก่อนอายุ 40

มากกว่าแค่วันนี้

บรรยากาศการเปิดตัวรายงานการพัฒนามนุษย์ 2019 (Human Development Report) ในธีม “มากกว่าเรื่องรายได้ มากกว่าเรื่องค่าเฉลี่ย มากกว่าแค่วันนี้: ความเหลื่อมล้ำในการพัฒนามนุษย์ในศตวรรษที่ 21” รายงานฉบับนี้ชี้ให้เห็นว่าแม้จะมีความก้าวหน้าในการแก้ปัญหาความยากจน ความอดอยาก และรักษาโรคต่างๆ ในหลายประเทศทั่วโลก แต่ปัญหาความเหลื่อมล้ำยังเป็นปัญหาที่แก้ไม่ตก | ที่มาภาพ: UNDP

เมื่อมองไปไกลกว่าแค่วันนี้ รายงานอธิบายว่าความเหลื่อมล้ำอาจเปลี่ยนแปลงในอนาคต โดยเฉพาะอย่างยิ่งการเปลี่ยนแปลงที่จะส่งผลต่อความเป็นไปในศตวรรษที่ 22:

วิกฤตสภาพภูมิอากาศ: จากการประท้วงทั่วโลก แสดงให้เห็นว่านโยบายที่สำคัญในการแก้ไขปัญหาวิกฤติสภาพภูมิอากาศ เช่น การวางราคาคาร์บอนอย่างถูกต้อง การเพิ่มการรับรู้เรื่องปัญหา และเข้าถึงคนยากจน เป็นต้น หากรายได้จากการกำหนดราคาคาร์บอนเป็น 'การนำกลับมาใช้ใหม่' เพื่อเป็นประโยชน์แก่ผู้เสียภาษีซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของนโยบายด้านสังคมที่กว้างขึ้น นโยบายดังกล่าวจะช่วยลดความเหลื่อมล้ำ

การเปลี่ยนแปลงทางเทคโนโลยี: เทคโนโลยี ไม่ว่าจะเป็น ด้านการใช้พลังงานหมุนเวียนและและการใช้พลังงานอย่างมีประสิทธิภาพ เทคโนโลยีด้านการเงิน และเทคโนโลยีด้านสุขภาพ จะช่วยแก้ไขปัญหาความเหลื่อมล้ำในอดีต การปฏิวัติอุตสาหกรรมไม่เพียงแต่สร้างความแตกต่างที่ยิ่งใหญ่ระหว่างประเทศอุตสาหกรรมและผู้ที่พึ่งพาสินค้าหลัก แต่ยังทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงของสภาพภูมิอากาศ

และไม่ใช่เพียงแต่การเปลี่ยนแปลงของสภาพภูมิอากาศ แต่ 'ความแตกต่างแบบสุดขั้ว' ซึ่งขับเคลื่อนด้วยปัญญาประดิษฐ์และเทคโนโลยีดิจิทัลนั้นไม่สามารถหลีกเลี่ยงได้ รายงานการพัฒนามนุษย์แนะนำนโยบายการคุ้มครองทางสังคมที่จะรับประกันการชดเชยอย่างยุติธรรมสำหรับ 'บุคลากร' การลงทุนในการเรียนรู้ตลอดชีวิตเพื่อช่วยให้พนักงานปรับตัว หรือเปลี่ยนอาชีพใหม่ และข้อตกลงสากลเกี่ยวกับวิธีการจัดเก็บภาษีดิจิทัล เพื่อการสร้างเศรษฐกิจยุคดิจิตัลแบบใหม่ที่มั่นคงและปลอดภัย เพื่อให้เกิดความเท่าเทียม ไม่ใช่ความแตกต่าง

รายงานการพัฒนามนุษย์ฉบับนี้ชี้ให้เห็นว่า ทำไมความเหลื่อมล้ำจึงเป็นตัวทำลายสังคมของเราอย่างรุนแรง” Achim Steiner ผู้บริหารสูงสุดของโครงการพัฒนาแห่งสหประชาชาติกล่าว “ความเหลื่อมล้ำไม่ใช่แค่เรื่องการเปรียบเทียบรายได้ของคนคนหนึ่งกับเพื่อบ้านของเขา แต่ยังเป็นเรื่องของการกระจายความมั่งคั่งและอำนาจที่ไม่เท่ากัน, บรรทัดฐานทางสังคม และระบบอำนาจทางการเมืองทำให้ผู้คนต้องประท้วงบนถนนแบบที่เห็นกันทุกวันนี้ และจะยิ่งกระตุ้นให้เกิดการเรียกร้องมากยิ่งขึ้นหากไม่มีการเปลี่ยนแปลงในอนาคต การตระหนักถึงปัญหาความเหลื่อมล้ำเป็นสิ่งแรกที่ทุกคนต้องทำความเข้าใจ ขั้นตอนต่อไปคือการตัดสินใจของผู้นำ [1]

‘สภาพัฒน์’ เผยความก้าวหน้าคนไทยคงที่ - แต่พบด้านสำคัญถดถอย

ดัชนีความก้าวหน้าของคน (Human Achievement Index-HAI) ในปี 2562 ของ 'สภาพัฒน์' ชี้ให้เห็นว่าการพัฒนาคนในภาพรวมของคนไทยค่อนข้างคงที่ แต่ด้านสำคัญที่มีความก้าวหน้าลดลงใน 4 ด้าน คือ ด้านสุขภาพ ด้านรายได้ ด้านชีวิตครอบครัวและชุมชน และด้านการมีส่วนร่วม | ที่มาภาพประกอบ: ILO/Marcel Crozet (CC BY-NC-ND 2.0)

ก่อนหน้านี้เมื่อเดือน พ.ย. 2562 สภาพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ (สศช.) หรือ 'สภาพัฒน์'  ได้เปิดเผยถึงความก้าวหน้าการพัฒนาคนของประเทศไทย พบว่าดัชนีความก้าวหน้าของคน (Human Achievement Index-HAI) ในปี 2562 ชี้ให้เห็นว่าการพัฒนาคนในภาพรวมของคนไทยค่อนข้างคงที่ โดยค่าดัชนีการพัฒนาคนในปี 2562 เท่ากับ 0.6219 ใกล้เคียงกับปี 2558 และปี 2560 โดยดัชนีที่มีความก้าวหน้ามากขึ้น พบว่าอยู่ใน 4 ด้าน คือ ด้านการศึกษา ด้านชีวิตการงาน ด้านที่อยู่อาศัยและสภาพแวดล้อม และด้านคมนาคมและการสื่อสาร

สำหรับด้านที่มีความก้าวหน้าลดลงใน 4 ด้าน คือ ด้านสุขภาพ ด้านรายได้  ด้านชีวิตครอบครัวและชุมชน และด้านการมีส่วนร่วม โดยด้านรายได้พบว่าแม้รายได้เฉลี่ยของครัวเรือนในปี 2562 จะเพิ่มขึ้นเป็น 26,946 บาทต่อเดือน จาก 26,915 บาทต่อเดือนในปี 2558 แต่สัดส่วนคนยากจนเพิ่มขึ้นเป็นร้อยละ 9.85 ของประชากร จากร้อยละ 7.21 ในปี 2558 อีกทั้งครัวเรือนที่มีหนี้สิน มีสัดส่วนสูงถึงร้อยละ 36.56 ของครัวเรือนทั้งหมด เพิ่มขึ้นจากร้อยละ 34.46 ในปี 2558 ทำให้ความก้าวหน้าด้านรายได้ลดลง และค่าสัมประสิทธิ์ความไม่เสมอภาคของรายได้ (Gini-coefficient) เพิ่มขึ้นด้วย

ส่วนเรื่องของสุขภาพนั้น แม้จะมีหลักประกันสุขภาพของประชากรครอบคลุมเกือบร้อยละ 100 แต่อัตราการเจ็บป่วยและสัดส่วนผู้พิการยังมีเพิ่มขึ้น ขณะที่การเพิ่มขึ้นของผู้สูงอายุและการเพิ่มขึ้นของครัวเรือนที่มีหัวหน้าครัวเรือนเดี่ยว ทำให้ความก้าวหน้าด้านชีวิตและครอบครัวและชุมชนลดลง ขณะที่ด้านการมีส่วนร่วมนั้น มีความก้าวหน้าลดลงมากที่สุด เนื่องจากใช้ตัวชี้วัดจากจำนวนประชากรที่ไปใช้สิทธิลงมติร่างรัฐธรรมนูญปี 2559 ที่มีเพียงร้อยละ 59.40 น้อยกว่าผู้ไปใช้สิทธิเลือกตั้งปี 2554 ที่ร้อยละ 75.03 ส่วนความก้าวหน้าการพัฒนาคนเชิงพื้นที่ พบว่า นนทบุรี กรุงเทพฯ ปทุมธานี ภูเก็ต ระยอง มีความก้าวหน้าพัฒนาคนมากที่สุด ขณะที่นราธิวาส ปัตตานี แม่ฮ่องสอน สุรินทร์ และบุรีรัมย์ มีความก้าวหน้าพัฒนาคนน้อยที่สุด

สำหรับด้านที่อยู่อาศัยและสภาพแวดล้อม มีดัชนีความก้าวหน้าของคนมากที่สุด แต่ยังต้องพิจารณาในเชิงคุณภาพของที่อยู่อาศัยให้เหมาะสม และเป็นที่น่าสังเกตว่า กรุงเทพฯ ภาคกลางและภาคตะวันออก ซึ่งมีพื้นที่เฉลี่ยสูงกว่าพื้นที่อื่น กลับมีสัดส่วนการเป็นเจ้าของที่อยู่อาศัยต่ำ เพราะการเคลื่อนย้ายแรงงาน ทำให้สภาพการอยู่อาศัยส่วนหนึ่งเป็นการเช่า และอีกส่วนเป็นผู้ซื้ออยู่ระหว่างการเช่าซื้อและผ่อนชำระ ส่วนด้านคมนาคมและการสื่อสาร มีความก้าวหน้าของการพัฒนาเพิ่มขึ้นมากที่สุด เป็นผลจากการขยายการลงทุนโครงสร้างพื้นฐาน โดยเฉพาะด้านเทคโนโลยีสารสนเทศ ทำให้คนเข้าถึงโทรศัพท์มือถือและอินเตอร์เน็ตทั่วถึงมากขึ้น แต่อุบัติเหตุบนท้องถนนต้องเร่งแก้ไข [2]

ข้อมูลอ้างอิง
[1] ข่าวประชาสัมพันธ์: รายงานการพัฒนามนุษย์ 2019 ชี้ ปัญหาความเหลื่อมล้ำยังเรื้อรัง ย้ำต้องเร่งแก้ไข (UNDP, 20 ธ.ค. 2562)
[2] ปี 62 ความก้าวหน้าของคนไทยคงที่ แต่รายได้ลดฮวบหนี้สินท่วมหัวคนจนเพิ่ม (ไทยรัฐออนไลน์, 26 พ.ย. 2562)
[3] เปิดผล 2562 คนไทยมีอะไรพัฒนาบ้าง (กรุงเทพธุรกิจ, 20 ธ.ค. 2562)