แฮเรียต บีเชอร์สโตว์ (Harriet Beecher Stowe) เขียนนวนิยายเรื่องนี้ขึ้นมาเพื่อบ่งชี้ให้สาธารณชนเล็งเห็นถึงชะตากรรมของทาสผิวดำที่ถูกกดขี่ข่มเหงรังแก เริ่มจากเขียนบอกเล่าเรื่องราวลงตีพิมพ์เป็นตอนๆในหนังสือพิมพ์ The National Era ช่วงปี ค.ศ. 1851 จากนั้นจึงรวมพิมพ์เป็นเล่มในปี ค.ศ. 1852 นวนิยายเรื่องนี้มีผลตอบรับเกรียวกราวและสะเทือนใจผู้อ่านอย่างมาก ทั้งยังมี่อิทธิพลต่อแนวความคิดของชาวอเมริกันจนนำไปสู่การเกิดสงครามกลางเมืองระหว่างรัฐฝ่ายเหนือซึ่งเห็นควรให้เลิกระบบทาสกับรัฐฝ่ายใต้ที่ยังจะยึดการมีระบบทาสต่อไป และในที่สุดก็เกิดเลิกทาสได้สำเร็จ เมื่อ ปี ค.ศ. 1863  นับเป็นหนังสือวรรณกรรมยอดนิยมของนักอ่านทั่วโลก และมีการแปลออกเป็นภาษาต่างๆหลายภาษา

สำหรับ Uncle Tom's Cabin ในภาษาไทยนั้น มักเป็นที่เข้าใจกันว่า นวนิยายเรื่องนี้ถูกแปลครั้งแรกเมื่อ ปี พ.ศ. 2495 โดย อ.สนิทวงศ์ ซึ่งเป็นนามปากกาของ อุไร สนิทวงศ์ ณ อยุธยานักแปลวรรณกรรมเยาวชนคนสำคัญ โดยมีสำนวนแปลไทยในชื่อ “กระท่อมน้อยของลุงทอม”

ทว่าผู้เขียนกลับเกิดข้อสงสัย เพราะเคยชมภาพยนตร์ฝรั่งเรื่อง “Anna and the King” เวอร์ชั่น ปี ค.ศ. 1999 พบว่ามีอยู่ตอนหนึ่งที่แหม่มแอนนาครูฝรั่งในราชสำนักพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว แนะนำให้เจ้าฟ้าจุฬาลงกรณ์อ่านหนังสือนวนิยายดังกล่าว นั่นย่อมแสดงว่า Uncle Tom's Cabin ควรจะเป็นที่รู้จักสำหรับชาวไทยมาตั้งแต่สมัยรัชกาลที่ 4

แล้วก่อนหน้าสำนวนแปลของอ.สนิทวงศ์  จะไม่มีผู้ใดเคยแปลมาบ้างเลยหรือ ?

บทความของชาญวิทย์ เกษตรศิริเรื่อง เจ้าจอมมารดา "แฮเรียต บีชเชอร์สโตว์ ซ่อนกลิ่น" หญิงมอญในราชสำนัก กับนิยายการเมืองเรื่อง "กระท่อมน้อยของลุงทอม" และจุดเริ่มต้นของการเลิกทาสในสยาม  น่าจะพอเป็นแนวทางของคำตอบได้บ้าง

จากบทความ พบว่า ชาญวิทย์กล่าวอ้างบันทึกเรื่อง The Romance of the Harem ของ Anna Leonowens  หรือ แหม่มแอนนา โดยมีสำนวนแปลไทยในชื่อ "นิยายรักในราชสำนักฝ่ายใน" ผลงานของ อบ ไชยวสุ  (หรือนักเขียนผู้ใช้นามปากกา “ฮิวเมอริสต์”)  ในบันทึกของแหม่มแอนนาได้กล่าวถึง เจ้าจอมมารดาซ่อนกลิ่น ธิดาของพระยาดำรงราชพลขันธ์ (จุ้ย คชเสนี) เจ้าเมืองนครเขื่อนขันธ์ ซึ่งได้เรียนภาษาอังกฤษกับคุณครูแหม่ม ทั้งยังมีความสนใจอย่างยิ่งในนวนิยายเรื่อง  Uncle Tom's Cabin ดังที่แหม่มแอนนากล่าวถึงซ่อนกลิ่นว่า

มิตรรักของข้าพเจ้าคนนี้ ยังมีความขยันในการศึกษาหาความรู้เธอเรียนหนังสือฝรั่งกับข้าพเจ้าจนชำนาญพอที่จะอ่านหนังสือฝรั่งได้เรื่องรายละเอียดถูกต้องหนังสือที่เธอชอบอ่านที่สุดคือ "กระท่อมน้อยของลุงทอม" เธออ่านแล้วอ่านอีก จนรู้จักตัวละครขึ้นใจหมดทุกๆคนเวลาพูดถึงบุคคลในเรื่องนี้เธอจะเอ่ยราวกับว่าเป้นผู้คุ้นเคยของเธอมานานปีแล้วฉะนั้น

ไม่เพียงเท่านี้  ชาญวิทย์ยังตั้งข้อสังเกตไว้อีกด้วยว่า เจ้าจอมมารดาซ่อนกลิ่นอาจจะเป็นคนไทยคนแรกที่แปลนวนิยายเล่มดังกล่าว  แต่ยังไม่แน่ว่า จะแปลมาเป็นภาษาไทยหรือภาษามอญ ดังตอนหนึ่งในบทความที่ว่า

กล่าวกันว่าเธออ่านหนังสือที่ครูแหม่มแอนนาให้เป็นการบ้านคือ Uncle Tom"s Cabin จนแตกฉาน สามารถแปลเป็นภาษาไทยได้ ผู้เขียนยังไม่เคยพบหลักฐานหรือต้นฉบับการแปลนี้ และก็เกิดคำถามเล็กๆในใจว่า ถ้าเธอแปลจะแปลเป็นไทยหรือเป็นมอญ เพราะซ่อนกลิ่นดูจะรักษาอัตลักษณ์ของความเป็นมอญไว้อย่างไม่น้อย ดังที่เราทราบกันดีว่าในวังของกรมพระนเรศฯนั้นเต็มไปด้วยข้าราชสำนักที่เป็นมอญ ใช้ภาษามอญ แม้องค์พระนเรศฯเองก็เจาะหูใส่ตุ้มตามธรรมเนียมมอญ (พม่า) และที่สะกิดใจผู้เขียนอย่างยิ่งดังที่กล่าวมาแล้วข้างต้น ก็คือการที่เธอถึงกับเซ็นชื่อในจดหมายถึงครุแหม่มแอนนาว่า Harriet Beacher Stowe Sonklin ถ้าจะพูดด้วยภาษาสมัยนี้ ก็คือ เธอดูจะ "อิน" กับนามนักประพันธ์สตรีผู้ก่อให้เกิดกระแสการเลิกทาสครั้งใหญ่ที่ดังระเบิดไปทั่วโลกเป็นอย่างยิ่ง

จากบทความของชาญวิทย์ชวนให้ผู้เขียนเกิดความคิดที่จะค้นคว้าหาหลักฐานต่อไปให้ได้ว่า แท้แล้ว เจ้าจอมมารดาซ่อนกลิ่นได้สร้างผลงานแปลชิ้นสำคัญเอาไว้หรือไม่

อย่างไรก็ตาม เมื่อไม่นานมานี้  ผู้เขียนเพิ่งได้ค้นพบการแปลเป็นภาษาไทยของ Uncle Tom's Cabin อีกสำนวนหนึ่งโดยบังเอิญในหนังสือรายเดือน “เสนาศึกษาและแผ่วิทยาศาสตร์” ซึ่งเป็นหนังสือของโรงเรียนนายร้อยทหารบก สำนวนแปลดังกล่าวเป็นผลงานของร้อยโทแฉ่ง เปล่งวิทยา และใช้ชื่อเรื่องภาษาไทยว่า “กระท่อมน้อยของลุงทอม”

“กระท่อมน้อยของลุงทอม” ของร้อยโทแฉ่ง เปล่งวิทยา เริ่มลงพิมพ์ในหนังสือรายเดือน “เสนาศึกษาและแผ่วิทยาศาสตร์” เล่ม 7 ตอน 4 ประจำเดือนเมษายน พ.ศ. 2466 โดยถูกจัดอยู่ในหมวดเรื่องสำหรับเด็กอ่าน

หลวงสารานุประพันธ์ ผู้เป็นบรรณาธิการตอนนั้น ได้เขียนถึงนวนิยายเรื่องนี้ในคอลัมน์ “น่าของบรรณาธิการ” ความว่า

เรื่อง “กระท่อมน้อยของลุงทอม” เรื่องสำหรับเด็กอ่านของเราเดือนนี้ ออกจะแปลกกว่าเรื่องเด็กอ่านเดือนก่อนๆ แปลกทั้งข้อความและการเรียบเรียง เพราะเรื่องนี้แปลจากเรื่องในหนังสือเรียนภาษาอังกฤษชื่อ “Uncle Tom's Cabin” ซึ่งเปนหนังสือที่โรงเรียนชั้นมัธยมตอนปลายบางแห่งใช้เปนหนังสือหัดอ่าน (Reader) ผู้แปลพยายามจะให้ตรงกับพากย์เดิม จึงใส่เลขลำดับข้อเรื่องเหมือนต้นฉบับ หวังผู้อ่านทั้งปวงคงไม่เบื่อนัก เพราะเปนเรื่องให้ประโยชน์ในทางความรู้ต่างประเทศบางอย่างอยู่บ้าง (หน้า 537-538)

ด้วยความสนใจใคร่รู้เกี่ยวกับตัวผู้แปล  ผู้เขียนพยายามสืบหาประวัติของร้อยโท แฉ่ง เปล่งวิทยาอยู่นานเดือน แต่ก็ยังไม่พบ  ที่พอจะได้ความมาบ้างก็คือ ข้อมูลจากหนังสืออนุสรณ์แช่ม เปล่งวิทยา (พ.ศ.2513) ทำให้พอจะทราบว่าผู้แปลหรือร้อยโทแฉ่งนั้นเป็นบุตรนายช้าง นางจีน ซึ่งมีบ้านอยู่ริมถนนเฟื่องนคร  ใกล้วัดราชบพิธ  มีพี่น้องร่วมบิดามารดาคือ นายแช่ม และเป็นพี่น้องร่วมมารดากับ พระยาธรรมสารนิติวิชิตภักดี (พร นรพัลลภ) รับราชการทหารจนต่อมาได้เป็นพันตรีหลวงสมรรถโยธาคาร